गरुडाचे पायी| ठेवी वेळोवेळा डोई

गरुडाचे पायी| ठेवी वेळोवेळा डोई ||1||

वेगे आणावा तो हरी | मज दिनाते उद्धरी ||धृ||

पाय लक्ष्मीचे हाती | तिसी यावे काकुलती ||2||

तुका म्हणे शेषा | जागे करा ऋषिकेशा ||3||

१) “गरुडाचे पायी | ठेवी वेळोवेळा डोई”

या ओळीत संत तुकाराम एक अत्यंत गूढ आणि सुंदर भाव सांगतात. भगवान विष्णूचे वाहन म्हणजे गरुड. साधारणपणे देवाचे वाहन हे देवाला वंदन करत असते, पण इथे तुकाराम उलट चित्र दाखवतात विष्णूच स्वतः गरुडाच्या पायाशी आपले मस्तक ठेवतात. याचा अर्थ असा की परमेश्वर स्वतःही आपल्या भक्तांप्रती नम्र असतो; देव आणि त्याचे अपार भक्त यांच्यात एक सखोल प्रेमसंबंध असतो. यामधून भक्ताला आत्मविश्वास दिला जातो की देव त्यांची सेवा, प्रेम आणि भक्ती ओळखतो, त्याला मूल्य देतो. हे देवाची विनम्रता आणि भक्तप्रेम दर्शवते.

धृपद: “वेगे आणावा तो हरी | मज दिनाते उद्धरी”

या धृपदात तुकाराम महाराज आपल्या संपूर्ण आर्ततेने विठ्ठलाला हाक मारतात. “हे हरी, लवकर ये, कारण मी दीन, असहाय व संकटात अडकलेला आहे. माझे रक्षण कर, मला उध्दर.”
दीन म्हणजे केवळ गरीब नव्हे—तर मानसिक, भावनिक आणि आध्यात्मिक दुर्बलता असलेल्या प्रत्येक भक्ताचा अर्थ यात आहे. जेव्हा माणूस आपल्या असाहाय्यतेची जाणीव करून घेतो आणि देवाला मनापासून हाक मारतो, तेव्हा देवाची कृपा लगेच मिळते ही भावना या ओळीतून स्पष्ट होते.
ही एक भक्ताची प्रामाणिक, निष्कपट विनंती आहे कधीही उशीर करू नको, माझ्या जीवनाच्या संघर्षातून मला वर काढ.

२) “पाय लक्ष्मीचे हाती | तिसी यावे काकुलती”

या ओळीत संत सांगतात की भक्त जेव्हा देवी लक्ष्मीच्या (संपत्ती, सौभाग्य, मंगलत्व) पायाशी शरण येतो, तेव्हा लक्ष्मी स्वतः समोर येऊन त्याची काळजी घेते. ‘काकुलती’ म्हणजे उत्कंठा, प्रेमाने धावून येणे.
याचा अर्थ भक्तीमध्ये नम्रता, करुणा आणि आत्मसमर्पण असेल, तर दैवी शक्ती स्वतः पुढे येतात.
देवी-देवता भक्तांच्या शरणागत भावाला कधीच नकार देत नाहीत.
या ओळीत भौतिक संपत्तीसह मानसिक आणि आध्यात्मिक समृद्धीचाही संकेत आहे. भक्ताचा सच्चा भाव देवाला आवडतो आणि तो भक्ताकडे धावून येतो.

३) “तुका म्हणे शेषा | जागे करा ऋषिकेशा”

अंतिम ओळीत तुकाराम अतिशय आर्ततेने भगवंताला पुकारत आहेत.
“हे शेषा” शेषनागाचा उल्लेख करून ते विश्वाच्या अधिष्ठानाला हाक मारतात.
“जागे करा ऋषिकेशा” हे सर्व ऋषींच्या ईश्वरा (विष्णो), माझ्या विनवणीला जागे हो, माझी हाक ऐक.
याचा अर्थ देवाला विनंती:
माझ्या जीवनातील अज्ञान, दुःख, भीती आणि संकटे दूर करण्यासाठी जागे हो आणि कृपा कर.

तुकारामांची ही हाक केवळ व्यक्तिगत नाही, ती प्रत्येक भक्ताची सार्वत्रिक विनंती आहे देवा, माझ्या जीवनात प्रकट हो, माझे मन शांत कर, आणि मला भक्तीमार्गावर स्थिर ठेव.