देव माझा विठू सावळा|
माळ त्याची माझिया गळा || धृ ||विठू राहे पंढरपुरी, वैकुंठच हे भूवरी|
भीमेच्या काठी डुले भक्तीचा मळा || 1 ||
साजिरे रूप सुंदर, कटी झळके पितांबर
कंठात तुळशीची हार, कस्तुरी टिळा|| 2 ||
भजनात विठू डोलतो, कीर्तनी विठू नाचतो |
रांगुनी जाई पाहुनी, भक्तीचा लळा ||3||
धृपद: “देव माझा विठू सावळा | माळ त्याची माझिया गळा”
या ओळींत भक्त विठ्ठलाशी असलेल्या आपल्या अत्यंत जवळच्या, परम आत्मीय नात्याची घोषणा करतो.
तो म्हणतो “माझा देव म्हणजे विठ्ठल, सावळा, मोहक, प्रेममय. माझ्या गळ्यात जी माळ आहे तीही त्याचीच तुळशीची, भक्तीची, समर्पणाची.”
येथे माळ हा केवळ दागिना नाही, ती भक्तीची खूण आहे. भक्त आपल्या गळ्यात विठ्ठलाची माळ घालतो म्हणजे आपले जीवन देवाला समर्पित केले आहे, असा त्याचा अर्थ. हृदयाशी विठ्ठलाची आठवण नेहमी राहावी म्हणून भक्त ही माळ घालतो.
ही ओळ भक्त आणि देवाची जवळीक, एकरूपता आणि प्रेम व्यक्त करते.
१) “विठू राहे पंढरपुरी, वैकुंठच हे भूवरी | भीमेच्या काठी डुले भक्तीचा मळा”
या चरणात कवी पंढरपूरचे वर्णन करतो “विठ्ठल पंढरपूरमध्ये राहतो. पृथ्वीवरील ते ठिकाण म्हणजे जणू वैकुंठच आहे.”
वैकुंठ म्हणजे विष्णूचे परम धाम; पण भक्त म्हणतो की विठ्ठलाच्या पंढरपूरपेक्षा मोठे धाम नाही. कारण इथे लाखो लोक भक्तीने, प्रेमाने, विसर्जन करून येतात.
“भीमेच्या काठी डुले भक्तीचा मळा” भीमा नदीच्या (चंद्रभागेच्या) काठावर भक्तांची गर्दी जमत असते, नाचते, गाते, विठ्ठलाचा जयजयकार करते.
हे दर्शन म्हणजे भक्तीची विशाल, पवित्र परंपरा. पंढरपूर हे केवळ शहर नाही; ते भक्तांच्या भावनेचे केंद्र आहे.
२) “साजिरे रूप सुंदर, कटी झळके पितांबर | कंठात तुळशीची हार, कस्तुरी टिळा”
या ओळीत विठ्ठलाचे अलंकारिक सुंदर रूप वर्णिले आहे.
विठ्ठलाचे रूप अत्यंत आकर्षक, शांत आणि प्रसन्न आहे.
त्याच्या कटीला (कंबरेला) पिवळा पितांबर तेजाने झळकत असतो.
कंठात तुळशीची माळ असून ती भक्तीत आणि पवित्रतेचे प्रतीक आहे.
कस्तुरीचा टिळा कपाळावर तेज पसरवतो.
ही ओळ विठ्ठलाच्या रूपाचे ध्यान करण्यास भक्ताला प्रवृत्त करते. रूपध्यान केल्याने मन शांत, निर्मळ होते आणि देवाशी एकरूप होण्यास मदत होते.
३) “भजनात विठू डोलतो, कीर्तनी विठू नाचतो | रांगुनी जाई पाहुनी, भक्तीचा लळा”
या ओळीत उत्कृष्ट भक्तिभाव व्यक्त केला आहे.
भक्त म्हणतो “जेव्हा मी भजन करतो तेव्हा विठ्ठल माझ्या अंतःकरणात डोलू लागतो. कीर्तनात तर विठ्ठलच नाचतो.”
याचा अर्थ असा नाही की देव प्रत्यक्ष नाचतो तर भक्त जेव्हा प्रेमाने, तल्लीनतेने देवाचे नाम गातो, तेव्हा देवाची उपस्थिती त्याला जाणवते.
“रांगुनी जाई पाहुनी भक्तीचा लळा” भक्ताचा प्रेमभाव, भक्तीची ओढ, समर्पण पाहून देवच भक्ताकडे धावत येतो.
विठ्ठल हा भक्तासाठी आहे जिथे भक्ती, नामस्मरण आणि प्रेम असते, तिथेच तो प्रकट होतो.
