तुम्ही सनकादिक संत | म्हणविता कृपावंत

तुम्ही सनकादिक संत | म्हणविता कृपावंत ||1||

एवढा कर उपकार | सांगा देवा नमस्कार ||2||

माझी भाकावी करूणा | विनवी पंढरीचा राणा ||3||

तुका म्हणे मज आठवा | मूळ लवकरी पाठवा ||4||

१) “तुम्ही सनकादिक संत | म्हणविता कृपावंत”

या ओळीत संत तुकाराम महाराज महान सनक, सनंदन, सनत्कुमार आणि सनातन या सनकादिकांचा उल्लेख करतात. हे संत अत्यंत प्राचीन, ज्ञानी आणि अध्यात्माच्या मूळ तत्त्वांशी जोडलेले मानले जातात. ते सृष्टीच्या आरंभीच विद्यमान असल्याचे सांगितले जाते. तुकाराम म्हणतात “तुम्ही त्या सनकादिकांसारखेच महान, करुणामय आणि कृपाळू म्हणून ओळखले जाता.” इथे ‘तुम्ही’ म्हणजे समोरचे संत, गुरू किंवा ज्ञानमार्ग दाखवणारे परमार्थी महात्मे. तुकारामांचा अभिप्राय असा की मला तुमच्या कृपेची आवश्यकता आहे, कारण संतांच्या संगतीनेच मन शुद्ध होतं, अहंकार कमी होतो आणि ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग सुकर होतो.

२) “एवढा कर उपकार | सांगा देवा नमस्कार”

या ओळीत कवी नम्रतेने संतांकडे एक विनम्र विनंती करत आहेत. “माझ्यासाठी एवढेच करा माझा नमस्कार, माझी प्रार्थना आणि माझी भक्ती देवापर्यंत पोहोचवून द्या.” साधकाचे मन नेहमी विचलित असते. अनेकांना थेट देवाशी संवाद साधणे कठीण वाटते. पण संत हा देव आणि भक्त यांच्यामधील पूल असतो. तुकाराम सांगतात भक्ती माझ्याकडून कमी-जास्त होऊ शकते, पण तुमच्या कृपेने ती देवापर्यंत नक्की पोहोचेल, म्हणून कृपा करा आणि माझा नमस्कार विठ्ठलाला सांगा. येथे उपकार म्हणजे कृपा, मार्गदर्शन आणि भक्ताचे ओझे हलके करणे.

३) “माझी भाकावी करूणा | विनवी पंढरीचा राणा”

या ओळीत तुकाराम महाराज भक्ताच्या मनातील करुणा, प्रेम, विनम्रता आणि श्रद्धा ही सर्व विठ्ठलापर्यंत पोहोचवण्याची विनंती करतात. ‘भाकावी करूणा’ म्हणजे माझ्या करुणाभावाची, प्रेमभावाची देवाला आठवण करून द्या. “पंढरीचा राणा” म्हणजे पंढरपूरचा राजा भगवान पांडुरंग. संतांच्या माध्यमातून भक्ताची आर्त विनवणी देवापर्यंत अधिक प्रभावीपणे पोहोचते, असे संतपरंपरेचे मत आहे. तुकाराम इथे सांगतात की माझी अर्ज, माझे दुःख आणि माझी इच्छा देवाने जाणवीत घ्यावी.

४) “तुका म्हणे मज आठवा | मूळ लवकरी पाठवा”

या शेवटच्या ओळीत तुकाराम अत्यंत गूढ व आत्मिक विनंती करतात.
“मला आठवा” म्हणजे मला तुमच्या कृपेस पात्र ठेवा, तुमचे स्मरण माझ्या मनात राहू द्या.
“मूळ लवकरी पाठवा” इथे ‘मूळ’ म्हणजे परमात्मा, आत्मसाक्षात्कार, सत्यस्वरूप, मोक्ष किंवा अंतिम आध्यात्मिक ध्येय.
तुकाराम म्हणतात “संतांनो, तुमच्या कृपेने मला त्या मूळ स्वरूपाकडे परमेश्वराच्या पायाशी लवकर पोहोचवा.”
हे साधकाच्या मुक्तीची, आत्मज्ञानाची आणि अध्यात्मिक उन्नतीची आकांक्षा दर्शवते.