मन मोहन मुरलीवाला |हा नंदाचा अलबेला ||धृ||
भक्ता साठी तो जगजेठी |कुब्जेशी रत झाला ||1||
विदुरा घरच्या कण्या भक्षुनी|परमानंदे झाला ||2||
भक्तिसूखे सुखावला|एका जनार्दनी निमाला ||3||
अभंगाचा अर्थ (ओळी-ओळीनुसार)
१) मन मोहन मुरलीवाला | हा नंदाचा अलबेला || धृ ||
या ओळीत कवी भगवान कृष्णाचे मनमोहक स्वरूप वर्णन करतो. कृष्ण हा मोहिनी घालणारा मुरलीधर मुरली वाजवणारा, मनाला भुरळ घालणारा. त्याचे रूप, त्याचे वागणे, त्याचे हास्य सर्वकाही दिव्य आणि आकर्षक आहे. "नंदाचा अलबेला" म्हणजे नंदबाबांचा प्रिय, निराळा, अनोखा मुलगा कृष्ण. कृष्णाचे बालरूप आणि त्याची खेळकरता जगाला मोहवून टाकणारी आहे. या ओळीत कवी भक्तांच्या हृदयातील कृष्णाविषयीची ओढ व्यक्त करतो.
२) भक्ता साठी तो जगजेठी | कुब्जेशी रत झाला || 1 ||
कृष्ण हा भक्तांचा आधार आहे, नाथ आहे. जगात कितीही मोठी संकटे आली तरी तो आपल्या भक्तांची नेहमीच काळजी घेतो. "जगजेठी" म्हणजे संपूर्ण जगाचा अधिपती, पण तरीही तो आपल्या भक्तांसाठी अगदी जवळचा मित्र होऊन राहतो.
कुब्जा नावाच्या एका सेविकेने कृष्णावर परम प्रेमभावाने उटण लावले. तिचे मन शुद्ध आणि भाविक होते. तिच्या भक्तिभावाचे महत्त्व जाणून कृष्ण तिला आशीर्वाद देतो तिचा कूब दूर करून तिला सुंदर रूप प्रदान करतो. ही ओळ आपल्याला शिकवते की भक्तिभाव असेल तर देव स्वतः आपल्या जीवनात उतरतो.
३) विदुरा घरच्या कण्या भक्षुनी | परमानंदे झाला || 2 ||
विदुराच्या घरची कथा भक्तीचा सर्वोच्च संदेश देते. श्रीकृष्ण विदुराच्या घरी आला तेव्हा त्याची पत्नी इतकी प्रेमात आणि आनंदात होती की तिने विसरून गेलेली केलेली कणीयुक्त केळीच कृष्णाला अर्पण केली. केळ्याचे कणी (साल) हा अर्पणाचा प्रकार नसे, पण तिचा भक्तिभाव खरा होता.
भक्तीतील भक्तभाव पाहून कृष्ण कणीसुद्धा आनंदाने खातो आणि त्यातच त्याला परमानंद मिळतो. यातून कवी सांगतो की देवाला वस्तूची किंमत महत्वाची नसते महत्त्व असते ते मनाच्या प्रामाणिक प्रेमाचे.
४) भक्तिसूखे सुखावला | एका जनार्दनी निमाला || 3 ||
देवाला जे सुख मिळते ते भक्तीमधून मिळते. कोणत्याही भौतिक गोष्टीने किंवा वैभवाने देव आनंदी होत नाही; परंतु भक्ताच्या निर्मळ प्रेमाने, त्याच्या शुद्ध भावनेने तो पूर्णपणे सुखावतो.
"एका जनार्दनी निमाला" म्हणजे भक्त जनार्दनाच्या प्रेमात आणि भक्तिभावात कृष्ण पूर्णपणे तल्लीन होतो. भक्ताच्या भावना इतक्या पवित्र असतात की त्या देवालाही वश करतात. भक्त आणि भगवान यांचे हे नाते परस्पर प्रेमाच्या आधारावर टिकलेले आहे.
सारांश (भावार्थ)
या अभंगातून कवी सांगतो की
- कृष्णाचे रूप आणि त्याचे वागणे सर्वांना आनंद देणारे आहे,
- तो आपल्या प्रत्येक भक्ताकडे प्रेमाने धावून येतो,
- भक्तीत वस्तूंचे महत्त्व नसते, मनाच्या निर्मळतेचे असते,
- भक्तिभाव आणि प्रेम हाच देवाचा खरा आनंद आहे.
कुब्जा, विदुर आणि जनार्दन यांसारख्या भक्तांची उदाहरणे देऊन कवी भक्तीची खरी परिभाषा समजावतो प्रेम, समर्पण आणि निर्मळ मन.
अप्रतिम
उत्तर द्याहटवा