भुलविलें वेणुनादें | वेणू वाजविला गोविंदें

भुलविलें वेणुनादें | वेणू वाजविला गोविंदें ||धृ||

पंगुळले यमुनाजळ| पक्षी राहिलें निष्फळ ||1||

तृणचारा विसरलीं |पुच्छें वाहोनियां ठेलीं ||2||

आनंद न समाये त्रिभुवनी |एका भुलला जनार्दनी || 3 ||

अर्थ

धृपद:

“भुलविलें वेणुनादें | वेणू वाजविला गोविंदें”
भगवान श्रीकृष्णाने जेव्हा आपल्या मधुर बासरीचा नाद छेडला, तेव्हा सर्वत्र एक अद्भुत मोहिनी पसरली. त्या वेणूच्या सुरांनी संपूर्ण सृष्टीच मोहित झाली. असा दिव्य, मनाला भुरळ पाडणारा नाद फक्त गोविंद कृष्ण यांच्याच बासरीतून उमटू शकतो. या स्वरांचा प्रभाव इतका गाढ आहे की प्रत्येक जीवाची चेतना जणू त्या संगीतामध्ये हरवून जाते.

(१) “पंगुळले यमुनाजळ | पक्षी राहिलें निष्फळ”

कृष्णाच्या बासरीच्या नादाने फक्त मनुष्यच नाही तर संपूर्ण निसर्गच जणू स्तब्ध झाला. यमुनेचे जल जे सतत वाहत असते तेही जणू गोठल्यासारखे थांबून गेले. तिच्या लहरी सुद्धा हालेनाशा झाल्या. बासरीच्या सुरांनी नदी मंत्रमुग्ध झाली आणि तिच्या प्रवाहालाच पांगुळ केले.
त्याचप्रमाणे आकाशात उडणारे पक्षीही त्या दिव्य नादाने थबकून गेले. जे पक्षी सतत हालचाल करतात, उडतात, आवाज करतात तेही निष्फळ, म्हणजे नि:शब्द आणि हालचालविरहित झाले. हा नाद जणू जीवसृष्टीच्या प्रत्येक थराला स्पर्शून गेला.

(२) “तृणचारा विसरलीं | पुच्छें वाहोनियां ठेलीं”

गाई त्यांच्या गवत खाण्याच्या नैसर्गिक कार्यात मग्न असतात. पण कृष्णाच्या बासरीच्या नादाने त्या गायींनाही आपल्या दैनंदिन चराईचे भान राहिले नाही. त्या गवत खाण्याचेही विसरल्या आणि पूर्णपणे कृष्णाच्या सुरांत गुंतल्या.
पाठीमागे लोंबणारी शेपटी त्या नकळत हलवत राहिल्या कारण त्या मंत्रमुग्ध अवस्थेत कोणतेही जागरूक कार्य करत नव्हत्या. जणू त्यांच्या सर्व इंद्रियांनी बासरीच्या नादात स्वतःला विसर्जित केले होते. हा नाद सामान्य नव्हता तो मन, प्राण, चेतना यांना सहज वेढून टाकणारा होता.

(३) “आनंद न समाये त्रिभुवनी | एका भुलला जनार्दनी”

कृष्णाच्या बासरीचा प्रभाव फक्त पृथ्वीपुरता किंवा गोपिकांपुरता नाही तर संपूर्ण त्रिभुवनात आनंदाची लहर पसरली. स्वर्ग, पृथ्वी आणि पाताळ या तिन्ही लोकांमध्ये अमर्याद आनंदाचा वर्षाव झाला.
या मधुर नादाने सारे विश्व हरखून गेले. त्याचा आनंद इतका अपरंपार होता की कोणाच्याही हृदयात तो सामावेनासा झाला.
“एका भुलला जनार्दनी” या सुंदर अभंगामध्ये कवी म्हणतो की या बासरीच्या मोहिनीने जनार्दनच (भगवान विष्णू/कृष्ण) मानवी रूपात सर्वांना भुलवून टाकतो. त्यांच्या कलेने आणि सुरांनी साऱ्या जगाला मोहविण्याची शक्ती आहे. त्यांच्या वेणूवादनात दैवी सामर्थ्य आहे, ज्यामुळे प्रत्येक जीव विस्मरणात जातो, आनंदात डुंबतो आणि मंत्रमुग्ध होतो.

सारांश:

या अभंगात श्रीकृष्णाच्या बासरीचे दिव्यत्व वर्णिले आहे. त्यांच्या वेणूच्या सुरांनी नदी, पक्षी, गाई, तसेच संपूर्ण सृष्टी कशी स्तब्ध व आनंदमय झाली हे सूक्ष्मपणे रेखाटले आहे. बासरी म्हणजे फक्त संगीत नव्हे, तर दैवी प्रेमाचा आणि आनंदाचा स्रोत आहे जो जीवाला सांसारिक भान विसरवून परमशांतीकडे घेऊन जातो.