पैलतीरीं हरी वाजवीं मुरली | नदी भरली यमुना ||1||
कांसे पितांबर कस्तुरी टिळक | कुंडल शोभे काना ||2||
काय करु बाई कोणाला सांगुं| नामाची सांगड आणा ||3||
नंदाच्या हरीने कौतुक केलें| जाणे अंतरीच्या खुणा ||4||
एका जनार्दनी मनीं म्हणा|देवा महात्म्य कळेना कोणा||5||
अभंगाचा अर्थ
धृवपद :
कशी जाऊं मी वृंदावना | मुरली वाजवी कान्हा ||
कवयित्री प्रेमाने म्हणते “मी वृंदावनात कशी जाऊ? कारण तिथे कान्हा बासरी वाजवत आहे. त्या मधुर नादाने माझे मन थारोथार होऊन बसले आहे; मी एका जागी उभी राहूही शकत नाही. माझे संपूर्ण चित्त त्या दिव्य सुरांत अडकून गेले आहे.”
कृष्णाची मुरली म्हणजे भक्तीचा जीवाभावाचा आल्हाद तो नाद ऐकला की पाऊल दुसरीकडे पडतच नाही.
1) पैलतीरीं हरी वाजवीं मुरली | नदी भरली यमुना ||
“यमुनेच्या पलीकडे हरी बासरी वाजवत आहे. त्या सुरांनी यमुनेचे पाणीही भरून वहायला लागले ती जणू नृत्य करीत आहे.”
मुरलीचा नाद एवढा सामर्थ्यशाली की नदीसुद्धा त्याच्या प्रेमात वाहणे विसरते, तर कधीकधी वेगाने धावते.
कृष्णभावनेने निसर्ग सुद्धा चैतन्यशील होतो, हे या ओळीत सूचित होते.
2) कांसे पितांबर कस्तुरी टिळक | कुंडल शोभे काना ||
या ओळीत कृष्णाच्या रूपाचे मनमोहक वर्णन आहे
कृष्णाने पिवळा पितांबर परिधान केला आहे, कपाळावर कस्तुरीचा टिळा चमकतोय. कानात झुलणारी कुंडले त्याच्या रूपाला अजून रमणीय बनवतात.
हे रूप मनाला वेड लावते. ज्याचे चिंतन केले की भक्त विसरून जातो की तो कोण, कशासाठी उभा आहे.
कृष्ण म्हणजे सौंदर्याचे मूर्तिमंत रूप.
3) काय करु बाई कोणाला सांगुं | नामाची सांगड आणा ||
कवयित्री म्हणते “मी काय करू आता? हे आतले प्रेम, हे वेड कोणाला सांगू? एकच उपाय आहे ‘नाम’ माझ्या ओठांवर आणा.”
नामस्मरणामुळेच मनाची तगमग शमते.
कृष्णाच्या भक्तीत जगातील चढ-उतार, चिंता आणि वेदना विरघळतात, म्हणून ती नामाचा आधार मागते.
4) नंदाच्या हरीने कौतुक केलें | जाणे अंतरीच्या खुणा ||
“नंदनंदन हरीने माझ्याकडे पाहून प्रेमळ कौतुक केले तो माझ्या अंत:करणातील भाव जाणतो.”
कृष्ण भक्ताचे दिसणारे किंवा बोललेले पाहूनच नाही तर अंतरी दडलेले भावही ओळखतो.
भक्ती ही देवा-भक्ताची गुपितभाषा आहे ती शब्दात नसते, तर भावात असते.
5) एका जनार्दनी मनीं म्हणा | देवा महात्म्य कळेना कोणा ||
शेवटी कवी म्हणतो “अहो जनांनो! मनात म्हणत रहा देवाचे खरे महात्म्य, त्याची महती, त्याची लीला कुणालाच पूर्णपणे कळत नाही.”
देवाच्या खेळाला, त्याच्या मुरलीसुराला आणि त्याच्या प्रेमाला सीमा नाही.
भक्त फक्त अनुभवत राहतो समजून घेणे शक्यच नाही.
सारांश :
या अभंगात कृष्णाच्या मुरलीनादाची दिव्यता, त्याच्या रूपाची मोहिनी, भक्तीची तगमग, आणि नामस्मरणाची महती अत्यंत सुंदरपणे प्रकट होते. मुरलीचा नाद ऐकून निसर्गही तल्लीन होतो, भक्ताचे मन ओढले जाते, आणि देवाशी भावबंध अधिक दृढ होतो.
