गौळणीचा थाट निघाला मथुरे हातालागीं |
तें देखोनि जगदीश धांवला गोप घेऊनी वेगीं ||1||
कान्हयां सरसर परता नको आरुता येऊं |
तुझा संग झालिया मग मी घरा कैसी जाऊं ||धृ||
सासुरवासिनी आम्ही गौळणी जाऊं दे रे हरी |
बहु वेळ लागतां सासु सासरे कोपतील घरीं ||2||
आम्हीं बहुजनी येकला तु शारंगपाणी दिससी येथें |
हृदयमंदिरीं ठेऊनी तुंतें जाऊं मथुरांपथें ||3||
एका जनार्दनी ब्रह्मावादिनी गोपिका बरवटां |
कृष्णापदीं त्या लीन झाल्या पूर्णपणें तन्निष्ठा ||4||
अर्थ
(१) “गौळणीचा थाट निघाला मथुरे हातालागीं | ते देखोनि जगदीश धांवला गोप घेऊनी वेगीं”
गोकुळातील गोपिका आपल्या दैनंदिन कामासाठी दूध, दही, माखण घेऊन मथुरेकडे निघाल्या. त्यांच्या चालण्यात, वेशभूषेत आणि बोलण्यात एक सुंदर थाट, एक दिव्य लय दिसत होती. हा थाट, हा रमणीय सोहळा पाहून स्वतः जगाचा ईश्वर जगदीश, म्हणजेच श्रीकृष्ण त्यांच्याकडे वेगाने धावत आला. तो त्यांच्यात मिसळला, गोप-बालकांच्या समूहात सहभागी झाला. जणू संपूर्ण जग विसरून तो त्या स्नेहमय, प्रेमळ गोपिकांकडे खेचला गेला. त्यांच्या प्रेमाची ओढच अशी होती.
धृपद:
“कान्हयां सरसर परता नको आरुता येऊं | तुझा संग झालिया मग मी घरा कैसी जाऊं”
गोपिका कृष्णाला सांगतात “कान्हा, आम्ही आता वेगाने परत जाऊ शकत नाही. कारण एकदा तुझा सहवास मिळाला की घराकडे वळणे कठीणच होते. तुझ्या सोबतची ही माधुर्यपूर्ण क्षण मला सोडवत नाहीत. मन तुझ्याकडेच गुंतून राहते. आता घरी कसे जावे? तुझ्या प्रेमाचा नाद असा लागतो की संसारातील बंधनं क्षुल्लक वाटतात.”
(२) “सासुरवासिनी आम्ही गौळणी जाऊं दे रे हरी | बहु वेळ लागतां सासु सासरे कोपतील घरीं”
गोपिका पुढे म्हणतात “कृष्णा, आम्ही सर्व सासुरवासाला आलेल्या स्त्रिया आहोत. आमची कामं, कर्तव्यं, बंधनं आहेत. घरच्यांना वाट पाहावी लागते. जास्त वेळ लावला तर सासू-सासरे रागावतात. म्हणून आम्हाला लवकर परत जाऊ दे. आमची तुझ्यावरची प्रीती खरी; पण संसाराचे नियमही आहेत. आम्ही दोन्ही बाजू सांभाळून चालणाऱ्या गौळणी आहोत.”
या ओळींत स्त्रीमनाची नाजूक वास्तविकता आहे प्रेम, भक्ती, पण त्याचबरोबर जबाबदाऱ्या.
(३) “आम्ही बहुजनी येकला तु शारंगपाणी दिससी येथें | हृदयमंदिरीं ठेऊनी तुंतें जाऊं मथुरांपथें”
त्या आणखी सांगतात “आम्ही अनेक जणी एकत्र आलो आहोत, पण येथे आम्हाला एकच देव दिसतो शारंगपाणी, म्हणजेच श्रीकृष्ण. तू समोर दिसलास म्हणजे आमच्या मनाचा खजिना पूर्ण झाल्यासारखा वाटतो. जरी शरीराने आम्ही मथुरेकडे जाऊ, तरी मनाने, हृदयाने आम्ही तुलाच ठेवून जातो. तूच आमच्या हृदयमंदिरातील अधिपती आहेस.”
येथे भक्त-भगवंत नात्याची अत्युच्च भावना दिसते देह कामात, पण चित्त कृष्णात.
(४) “एका जनार्दनी ब्रह्मावादिनी गोपिका बरवटां | कृष्णापदीं त्या लीन झाल्या पूर्णपणें तन्निष्ठा”
अंतिम चरणात कवी म्हणतो या गोपिका सामान्य नव्हत्या; त्या ब्रह्मज्ञानाच्या मूर्तिमंत रूपा होत्या. त्यांचे भक्तीभाव सर्वोच्च होता. त्यांच्या मनात द्वैत नव्हते; त्यांनी स्वतःला पूर्णपणे कृष्णार्पण केले होते. त्या कृष्णपदी तल्लीन, समर्पित, निष्काम झाल्या होत्या. त्यांच्या भक्तीत कोणताही दिखावा नव्हता फक्त परिपूर्ण प्रेम आणि तादात्म्य.
सारांश:
या अभंगात गोकुळातील गोपिकांचे प्रेम, त्यांची भक्ती, त्यांची दैनंदिन जिवनातील कर्तव्ये आणि कृष्णाशी असलेले अतूट नाते सुंदरपणे वर्णिले आहे. कृष्णाचा सहवास त्यांना मोहित करतो; पण संसाराचे बंधनही त्यांना आठवते. शेवटी, त्यांच्या हृदयात मात्र कृष्णच एकमेव विराजमान आहे.
