कृपाळु सज्जन तुम्ही संतजन

कृपाळु सज्जन तुम्ही संतजन|
ऐवढे कृपादान तुमचे मज ||1||

आठवण तुम्ही द्यावी पांडुरंगा |
कींव माझी सांगा काकुळती ||2||

अनाथ अपराधी पतित आगळा |
परी पायां वेगळा नका करु ||3||

तुका म्हणे तुम्हीं निरविल्यावरी |
मग मज हरी उपक्षेणा ||4||

कृपाळु सज्जन तुम्ही संतजन | ऐवढे कृपादान तुमचे मज || 1 ||

या ओळीत भक्त संतांना विनंती करतो की, “हे संतजनांनो, तुम्ही अत्यंत कृपाळू, दयाळू आणि सज्जन आहात.” संतांच्या सहवासाने भक्ताला जीवनात शांती, समज आणि भक्तीची वाट सापडते. संतांची कृपा म्हणजे साधकासाठी मोठे वरदान असते. त्यांची एक छोटीशी दयादृष्टिही थकल्याभागलेल्या हृदयाला आधार देते. तुकाराम महाराज म्हणतात की, “तुमचे जे कृपादान आहे, ते माझ्यासारख्या भक्ताला अमूल्य आहे.” त्यांच्यामधून देवाचा मार्ग उघडतो.

आठवण तुम्ही द्यावी पांडुरंगा | कींव माझी सांगा काकुळती || 2 ||

या ओळीत भक्त संतांना सांगतो की, “माझ्यासारख्या दुर्बल भक्ताला पांडुरंगाची आठवण तुम्हीच द्यावी.” कारण साधकाला देवाची आठवण राहणे हे सहज नसते; मन भटकते, विचार विखुरतात. म्हणून तो संतांना विनवतो “तुम्ही माझी आर्त प्रार्थना पांडुरंगापर्यंत पोहोचवा. माझी काकुळती, माझे दुःख, माझी विनवणी देवाला सांगा.” संत देव आणि भक्त यांच्यातील दुवा असतात. भक्ताला वाटते की, त्याच्या भावना देवापर्यंत पोहोचाव्यात म्हणून संतांचे मध्यस्थत्त्व गरजेचे आहे.

अनाथ अपराधी पतित आगळा | परी पायां वेगळा नका करु || 3 ||

या ओळीत भक्त स्वतःची व्यथा सांगतो 
“मी अनाथ आहे, माझे कोणीच नाही. मी अपराधी आहे, माझ्याकडून अनेक चुका घडल्या. मी पतित आहे अत्यंत अधःपतित, दुर्बल. माझ्यात अनेक दोष आहेत.”
तरीही तो विनवतो “या सगळ्या दोषांमुळे मला तुमच्या पायांपासून दूर करू नका.”
देव आणि संतांच्या दारी आश्रय मागताना भक्त आपल्या सर्व त्रुटींना मान्य करतो. भक्तीमध्ये प्रामाणिक स्वीकृती आणि शरणागती अत्यंत महत्त्वाची आहे. तो म्हणतो की, वाईट गुण असले तरी तुमच्या चरणांपासून मला दूर करू नका; कारण तुम्हीच माझा अंतिम आधार आहात.

तुका म्हणे तुम्हीं निरविल्यावरी | मग मज हरी उपक्षेणा || 4 ||

तुकाराम महाराज म्हणतात “हे संतजन, तुम्हीच जर मला योग्य मार्ग दाखवला, मला सांभाळले, माझा उद्धार केला, तरच पांडुरंग मला स्वीकारेल.”
जर संतांनीच त्याला मार्गदर्शन केले नाही तर देवाकडे त्याची काहीही पात्रता उरणार नाही. कारण देव भक्ताला स्वीकारतो तो त्याच्या पवित्र मनामुळे, आणि ते मन संतांच्या कृपेनेच शुद्ध होते.

तुका म्हणतात की, “तुम्ही मला मार्गी लावल्यावरच हरी माझ्याकडे दुर्लक्ष करणार नाही. तुमची कृपा असेल तर देवाची कृपा आपोआप मिळते.”

एकंदरीत अर्थ (सारांश):

हा अभंग भक्तीतील शरणागती, नम्रता आणि संतांचे महत्त्व दर्शवतो. भक्त संतांच्या चरणी विनवतो
“मी दोषी असेन, चुक करणारा असेन, पण मला तुमच्या पायांपासून दूर करू नका. तुमच्या कृपेनेच देवाची आठवण येते आणि देवाचा स्वीकार मिळतो.”

भक्तीचा मार्ग हा अहंकार सोडण्याचा आहे. दोष मान्य करून, संतांच्या आश्रयाने देवाची कृपा मिळवण्याची ही एक सुंदर शिकवण आहे.