चारीतसे धेनु सावळा जगजेठी ||धृ||
राधे राधे मुकुंद मुरारी |
वाजवितो वेणू कान्हा श्रीहरि ||1||
एक एक गौळण एक एक गोपाळ |
हात धरोनी खेळे रासमंडळ ||2||
एका जनार्दनी दासमंडळ रचिले |
जिकडे पहावे तिकडे अवघे ब्रह्माची कोदंले ||3||
अर्थ
धृपद:
“खांद्यावरी घोंगडी हातामध्ये काठी | चारीतसे धेनु सावळा जगजेठी”
या ओळीत कृष्णाचे गवळ्या रूप अतिशय सुंदरपणे उभे केले आहे. कृष्णाच्या खांद्यावर घोंगडी आहे आणि हातात एक साधी काठी आहे. या साधेपणातही एक अपूर्व तेज आहे. तो आपल्या गवळ्यांसोबत गाई चारतो धेनू म्हणजे गाई.
जगाला मोहित करणारा, जगातील श्रेष्ठ ठरलेला जगजेठा कृष्ण, इथे एका साध्या गवळ्याप्रमाणे वावरतो. हे रूप दाखवते की परमेश्वर जरी विश्वाचा अधिपती असला तरी भक्तांसाठी तो साध्या रूपात अवतार घेतो. त्याची ही सहजता आणि प्रेम मनाला स्पर्शून जाते.
(१) “राधे राधे मुकुंद मुरारी | वाजवितो वेणू कान्हा श्रीहरि”
कृष्ण बासरी वाजवितो आणि त्या बासरीवरून निघणारे गूढ, मधुर स्वर साऱ्या वृंदावनाला मंत्रमुग्ध करतात.
राधे राधे ही कृष्णाची आवडती हाक.
मुकुंद, मुरारी, श्रीहरि कृष्णाची विविध दैवी नावे, जी त्याच्या विविध गुणांचे स्मरण करतात.
बासरीच्या नादात प्रेम आहे, माधुर्य आहे आणि भक्तांच्या मनाला बोलावणारी दिव्यता आहे. त्या सुरांवर राधा, गोपिका, गोप, गाय-बछडी सगळे मंत्रमुग्ध होतात. कृष्णाचे सौंदर्य आणि माधुर्य या एका ओळीत पूर्णपणे व्यक्त होते.
(२) “एक एक गौळण एक एक गोपाळ | हात धरोनी खेळे रासमंडळ”
रासलीला ही कृष्णाची सर्वात सुंदर आणि दिव्य लीला.
येथे गोपिका (गौळणी) आणि गोपाळ कृष्णाचे हात धरून अद्वितीय रासमंडळात नाचत आहेत. कृष्ण प्रत्येकासोबत आहे जिथे एक गोपी, तिथे एक कृष्ण. ही लीला सामान्य नाही; ही आत्मा आणि परमात्मा यांच्या एकरूपतेचे लक्षण आहे.
रासमंडळ म्हणजे प्रेम, भक्ती, आनंद आणि दैवी मिलनाचा परमोच्च अनुभव. या नृत्यात भेदभाव, अहंकार किंवा भौतिकता नाही फक्त शुद्ध प्रेम आहे. वृंदावनातील हा आनंदोत्सव भक्तांच्या मनाला आध्यात्मिक जागृती देतो.
(३) “एका जनार्दनी दासमंडळ रचिले | जिकडे पहावे तिकडे अवघे ब्रह्माची कोदंले”
कवी जनार्दनी म्हणतो या रासमंडळात जिकडे पाहतो तिकडे कृष्णाचेच रूप दिसते.
दासमंडळ म्हणजे भक्तांचा समुदाय. कृष्णाने दासभक्तांसाठी प्रेम आणि माधुर्याने भरलेले मंडळ उभे केले आहे.
जगाच्या प्रत्येक दिशेला, प्रत्येक अंशात जणू ब्रह्मच प्रकट आहे. कृष्णाचे सौंदर्य, त्याचा नाद, त्याची लीला सगळेच ब्रह्मस्वरूप झाले आहे.
रासलीलेत जे दिव्य दर्शन घडते ते मानवी अनुभवापलीकडचे आहे ते पूर्ण ब्रह्मानंदाचे स्वरूप आहे.
सारांश:
या अभंगात गवळ्याबाळ कृष्णाचे निरागस रूप, त्याची मधुर बासरी, रासलीला आणि त्याच्या दैवी ब्रह्मस्वरूपाचे दर्शन आहे.
साधेपणात दैवीपणा, प्रेमात परमसत्य आणि रासमंडळात ब्रह्मानंद हे सर्व कृष्णात एकत्र झालेले दिसते.
