बाळपणीं वर्षे बारा । तीं तुझीं गेलीरें अवधारा । तैं तूं घांवसी सैरा । खेळाचेनि विनोदें ॥१॥
ह्मणवोनि आहेस नागर तरुणा । तवं वोळगे रामराणा । आलिया म्हातारपणां । मग तुज कैंचि आठवण ॥२॥
तुज भरलीं अठरा । मग तूं होसी निमासुरा । पहिले पंच-विसीच्या भरा । झणें गव्हारा भुललासी ॥३॥
आणिक भरलिया सात पांचा । मग होसी महिमेचा । गर्वें खिळेल तुझी वाचा । देवा ब्राह्मणांतें न भजसी ॥४॥
त्वचा मांस शिरा जाळी। बांधोनि हाडांची मोळी । लेखि-तोसि सदाकाळी । देहचि रत्न आहे माझें ॥५॥
बहु भ्रम या शिराचा रे । ह्मणे मी मी तारुण्याच्या भरें । ऐसा संशय मनाचा रे । तूं संडीं रे अज्ञाणा ॥६॥
माथवीय पडे मासोळी । ते म्हणे मी आहे प्रबळ जळीं । तैसी विषयाच्या पाल्हाळीं । भूललसिरे ग-व्हारा ॥७॥
तुज भरलिया सांठीं । मग तुझ्या हातीं येईल काठीं । मग ती अडोरे लागती । म्हणती बागुल आलारे ॥८॥
म्हणती थोररे म्हातारा । कानीं झालसि बहिरा । कैसें न ऐकसी परिकरा । नाम हरिहरांचें ॥९॥
दांतांची पाथीं उठी । मग चाववेना भाकर रोटी । नाक लागलें हनुवटी । नाम होटीं न उच्चारवे ॥१०॥
बैसोनि उंबरवटिया तळवटी । आया बाया सांगती गोष्टी । म्हणती म्हातारा बैल दृष्टी । कैसा अक्षयीं झाला गे ॥११॥
खोकलिया येतसे खंकारा । म्हणती रांडेचा म्हातारा । अझूनि न जाय मरण द्वारां । किती दिवस चालेल ॥१२॥
ऐसा जाणोनि अवसर । वोळगा वेगें सारंगधर । विष्णुदास नामया दातार । वर विठ्ठल पंढरीये ॥१३॥
ही संत नामदेवांची ओवी माणसाच्या आयुष्याच्या विविध टप्प्यांचे वर्णन करते आणि त्यातून शिकण्याचा संदेश देते. ती मनुष्याला संसाराच्या मोहात अडकून न पडता, लवकरात लवकर ईश्वरस्मरण करावे, असा उपदेश करते. प्रत्येक कडव्याचा अर्थ खालीलप्रमाणे आहे:
१.बालपणीचे बारा वर्षे खेळण्यात आणि विनोद करण्यात व्यर्थ घालवलीस. त्या काळात तुला कशाचीही चिंता नव्हती.
२.तरुण झाल्यावर तुला आपल्या सौंदर्याचा आणि सामर्थ्याचा गर्व वाटू लागला. तू स्वतःला मोठा समजू लागलास आणि ईश्वराचे स्मरण करण्याचे विसरलास. म्हातारपण आल्यावर मात्र तुला याची आठवण होईल का?
३.अठरा वर्षांचे भरलेस, आता तुझ्या शरीराची शक्ती कमी होऊ लागली. पंचविशीपर्यंत मोह-मायेच्या नशेतच राहिलास.
४.त्यानंतर पंचतीस ते चाळीस वर्षांपर्यंत गर्व आणि अहंकार तुझ्यावर हावी झाला. तुला वाटू लागले की तूच श्रेष्ठ आहेस, त्यामुळे देवभक्ती आणि सत्संग याकडे तू दुर्लक्ष केलेस.
५.माणसाचे शरीर हाडे, त्वचा आणि मांस याने बनले आहे. तरीही त्याला अमरत्व असल्याचा गर्व असतो. प्रत्यक्षात शरीर नाशवंत आहे, हे विसरू नये.
६.तरुणपणी ‘मीच सर्वश्रेष्ठ आहे’ असे मानून तू अहंकाराने वागत राहिलास. हा तुझ्या अज्ञानाचा परिणाम आहे. तुझ्या मनात भ्रम आणि मोह निर्माण झाला.
७.एका मासोळीला जशी वाटते की ती समुद्रात सर्वात शक्तिशाली आहे, तसेच तू विषयवासनेच्या मोहात अडकून स्वतःला श्रेष्ठ समजत राहिलास.
८.साठ वर्षे पूर्ण झाल्यावर तुझ्या हातात काठी आली. शरीर थकले, चालता येईना. लोक तुला पाहून ‘बागुलबुवा आला’ असे म्हणू लागले.
९.लोक आता तुला मोठ्या माणसासारखे मानू लागले. पण तुझे कान बहिरे झाले, तुला हरिभक्तीचे नामस्मरण ऐकू येईना.
१०.तुझे दात गळून पडले, त्यामुळे तुला चावून खाता येईना. तुझे नाक हनुवटीला टेकले आणि तू ईश्वराचे नाम उच्चारणेही बंद केलेस.
११.तू आता घराच्या उंबरठ्यावर बसतोस आणि आया-बाया तुझ्या गोष्टी सांगतात. त्या म्हणतात, 'हा म्हातारा असा का बसला आहे, याला काय झाले?'
१२.तुला सतत खोकला आणि दम लागतो. लोक म्हणतात, 'हा रांडेचा म्हातारा अजूनही का जिवंत आहे? कधी मरेल?'
१३.संत नामदेव सांगतात, हे सर्व समजून घे आणि वेळ वाया न घालवता लवकरच भगवान विठोबाच्या शरण जा. तोच तुला तारू शकतो.
तात्पर्य:
ही ओवी माणसाला एक महत्त्वाचा संदेश देते—जीवनाच्या कोणत्याही वयात ईश्वरभक्ती करणे आवश्यक आहे. तरुणपणातील गर्व, ऐहिक सुखांचा मोह, वृद्धावस्थेतील दु:ख, आणि शेवटी मृत्यू हे अपरिहार्य आहेत. त्यामुळे आयुष्य व्यर्थ घालवू नये, तर वेळेतच भगवंताचे स्मरण करावे आणि मोक्षसाधना करावी.
