संसारसागर भरला दुस्तर । विवेकी पोहणार विरला अंत ॥१॥
कामाचिया लाटा अंगीं आदळती । नेणों गेले किती पाहोनियां ॥२॥
भ्रम हा भोंवरा फिरबी गरगरा । एक प-डिले धरा चौर्‍यांशींच्या ॥३॥
नावाडया विठ्ठल भवसिंधु तारूं । भक्तां पैलपारू उतरीतो ॥४॥
नामा म्हणे नाम स्मरा श्रीरामाचें । भय कळिकाळाचें नाहीं तुह्मां ॥५॥
या अभंगात संत नामदेवांनी संसाराच्या कठीण वाटचालीचे वर्णन केले आहे आणि त्यातून मुक्ती मिळवण्याचा मार्ग दर्शवला आहे. प्रत्येक ओळीचा अर्थ पुढीलप्रमाणे आहे:
1. "संसारसागर भरला दुस्तर । विवेकी पोहणार विरला अंत ॥१॥"
→ हा संसार म्हणजे अथांग आणि कठीण सागर आहे. विवेकी माणसालाच त्यातून पार होणे शक्य आहे, पण असे थोडेच लोक असतात.
2. "कामाचिया लाटा अंगीं आदळती । नेणों गेले किती पाहोनियां ॥२॥"
→ वासनेच्या (कामाच्या) लाटा सतत अंगावर आदळत असतात. त्यात किती लोक वाहून गेले, हे मोजता येणार नाही.
3. "भ्रम हा भोंवरा फिरबी गरगरा । एक प-डिले धरा चौर्‍यांशींच्या ॥३॥"
→ भ्रमाचा (मोहाचा) हा भोंवरा सतत फिरत असतो आणि त्यामुळे माणूस जन्म-मरणाच्या फेऱ्यात अडकून पडतो.
4. "नावाडया विठ्ठल भवसिंधु तारूं । भक्तां पैलपारू उतरीतो ॥४॥"
→ भगवान विठ्ठल हे या संसाररूपी समुद्राचे नावाडी आहेत. जे भक्त त्यांच्या भक्तीचा मार्ग स्वीकारतात, त्यांना ते सुखरूप पार पोहोचवतात.
5. "नामा म्हणे नाम स्मरा श्रीरामाचें । भय कळिकाळाचें नाहीं तुह्मां ॥५॥"
→ संत नामदेव म्हणतात, ‘श्रीरामाचे नाव सतत घ्या, मग तुम्हाला काळाच्या प्रभावाचे भय राहणार नाही.’
सारांश:
संसार हा दुःखाचा समुद्र आहे, जिथे वासना, मोह आणि भ्रम माणसाला अडकवतात. मात्र, भगवंताची भक्ती हीच खरी नौका आहे, जी भक्तांना या संसाररूपी समुद्रातून पार करते. म्हणून, रामनाम सतत स्मरणे हेच अंतिम मुक्तीचे साधन आहे.
